Dtjytyk

1914 (romartal MCMXIV) var eit normalår som byrja på ein torsdag i den gregorianske kalenderen og eit normalår som byrja på ein onsdag i den julianske kalenderen.
Dette året braut første verdskrigen ut.

Hendingar |

Utlandet |

Kagoshima og Sakurajima i 1914.

• 
  1. januar: To britiske protektorat i Vest-Afrika blei slått saman til éin koloni, Nigeria, namngjeven av guvernørkona Flora Shaw.


• 
  11. januar: Vulkanen Sakurajima nær Kagoshima i Japan byrja eit utbrot som voks etter eit stort jordskjelv 13. januar. Lavaflaumen band saman vulkanøya med Osumihalvøya.


• 
  1. mars: Republikken Kina blei medlem av verdspostforeininga.


• 
  7. mars: Prins Wilhelm av Wied kom til Albania for å bli konge der. Regjeringstida hans vara berre i 6 månader.


• 
  16. mars: Henriette Caillaux, kona til den franske ministeren Joseph Caillaux, drap avisredaktøren Gaston Calmette ved Le Figaro etter ein lengre aviskampanje mot ektemannenn.


• 
  27. mars: Den belgiske kirurgen Albert Hustin utførte den første vellukka ikkje-direkte blodoverføringa ved hjelp av antikoagulantar.


• 
  20. april: Ludlowmassakren mot streikande gruveabeidarar og familiane deira i Ludlow i Colorado førte til at 39 arbeidarar, kvinner og barn blei drepne.


• 
  21. april: «Banankrigane». Marinesoldatar frå USA okkuperte Veracruz i Mexico etter at ein mindre krangel i Tampico førte til ei større diplomatisk tildraging.


• 
  14. mai: President Woodrow Wilson skreiv under ein proklamasjon som gjorde morsdagen til ei offentleg feiring i USA.


• 
  25. mai: Det britiske underhuset vedtok Government of Ireland Act 1914, som skulle gje Irland sjølvstyre som del av Storbritannia.


• 
  29. mai: Linjeskipet RMS «Empress of Ireland» gjekk ned i St. Lawrence-elva etter ein kollisjon med det norske lasteskipet DS «Storstad». 1 012 menneske omkom.


• 
  30. mai: Linjeskipet RMS «Aquitania» la ut på jomfruturen sin.


• 
  7. juni: Panamakanalen stod klar.^[1]

Ein fanga mann (kanskje Gavrilo Princip) etter skota i Sarajevo.

• 
  23. juni: Kaiser-Wilhelm-kanalen (Kielkanalen) gjennom Schleswig-Holstein blei gjenopna av keisar Vilhelm. Det britiske dreadnoughtskipet HMS «King George V» vitja Kiel og blei inspisert av den tyske keisaren.


• 
  28. juni: Erkehertug og kronprins Franz Ferdinand av Austerrike og kona hans blei skotne under ei vitjing til Sarajevo av den serbiske nasjonalisten Gavrilo Princip. Drapet sette i gang ei rekkje alliansar mellom land i Europa og førte til første verdskrigen.^[1]


• 
  29. juni: Den austerriksk-ungarske legasjonssekretæren i Beograd sende ei melding til Wien om mogleg serbisk innblanding i drapa i Sarajevo. Antiserbiske opptøyar braut ut i heile Bosnia.


• 
  5. juli: Eit rådsmøte i Potsdam mellom austerriksk-ungarske og tyske leiarar diskuterte mogleg krig mot Serbia, Russland og Frankike.


• 
  6. juli: Tyskland gav Austerrike-Ungarn bindande løfte om støtte i høve krig mot Serbia.


• 
  23. juli: Julikrisa. Austerrike-Ungarn stilte Serbia eit ultimatum som kravde at landet skulle forhindra anti-austerriksk propaganda og aktivisme og fjerna involverte i Sarajevo-attentatet frå statleg teneste.


• 
  25. juli: Første verdskrigen. Austerrike-Ungarn hevda å ikkje ha fått eit tilfredsstillande svar på ultimatumet til Serbia, og byrja mobilisera.


• 
  28. juli: Første verdskrigen. Austerrike-Ungarn erklærte krig mot Serbia.^[1]


• 
  29. juli: Cape Cod-kanalen opna i Massachusetts. Kanalen korta ned sjøreisa mellom Boston og New York med ca. 10 mil, men gjorde også Cape Cod om til ei øy.


• 
  30. juli: Første verdskrigen. Russland byrja allmenn mobilisering. Tyskland la fram eit ultimatum om at ordren skulle takast tilbake.


• 
  31. juli: Den franske politikaren Jean Jaurès vart myrda av ein høgrenasjonalist på ein kafe i Paris.


• 
  1. august: Første verdskrigen. Tyskland erklærte krig mot Russland.^[1] Allmenn mobilisering i Frankrike^[2] og Tyskland.

Tyske soldatar går inn i Brussel 20. august 1914.

• 
  2. august: Første verdskrigen. Tyskland besette Luxembourg og gav nøytrale Belgia eit ultimatum om fritt leide.


• 
  3. august: Første verdskrigen. Tyskland erklærte krig mot Frankrike. Belgia avviste kravet om fritt leide.


• 
  4. august: Første verdskrigen. Tyskland invaderte Belgia. Storbritannia erklærte krig mot Tyskland for å ha brote nøytraliteten til Belgia.^[3] Dette hadde konsekvensar for dei britiske og tyske koloniane i resten av verda.


• 
  5. august: Første verdskrigen. Tyskland erklærte krig mot Belgia. Montenegro erklærte krig mot Austerrike-Ungarn.


• 5.-16. august: Slaget ved Liège under første verdskrigen. Tyske styrkar overvann dei belgiske. Tidleg i slaget blei Liège bomba frå tyske luftskip.


• 
  6. august: Første verdskrigen. Austerrike-Ungarn erklærte krig mot Russland.


• 
  12. august: Slaget ved Haelen under første verdskrigen. Belgiske styrkar slo tilbake dei tyske.


• 
  20. august: Første verdskrigen. Tyske styrkar okkuperte Brussel.


• 
  23. august: Første verdskrigen. Slaget ved Mons. Britiske styrkar heldt tilbake tyske styrkar, men byrja så ein månadlang retrett langs elva Marne.
  
  • 
    Japan erklærte krig mot Tyskland.


• 
  26. august til 2. september: Første verdskrigen. Slaget ved Tannenberg i Aust-Preussen mellom tyske og russiske styrkar enda med tysk siger. Den tyske øvstkommanderande Paul von Hindenburg fekk status som krigshelt.


• 
  1. september: St. Petersburg i Russland bytta namn til Petrograd.
  
  • Den siste kjende vandredua, «Martha», døydde i Cincinnati Zoo.


• 
  3. september: Pave Benedikt XV, fødd Giacomo della Chiesa, etterfølgde pave Pius X.
  
  • 
    Wilhelm av Albania forlét Albania etter seks månader som konge der grunna sterk motstand mot han.


• 
  5.-9. september: Første verdskrigen. Det første slaget ved Marne stoppa den tyske frammarsjen mot Paris.


• 
  7. september: Første verdskrigen. Det osmanske riket erklærte krig mot Belgia.


• 
  17. september: Arbeidarpartipolitikaren Andrew Fisher blei statsminister i Australia for tredje gong.


• 
  3. oktober: Eit jordskjelv fann stad sørvest i Tyrkia med episenter nær Burdursjøen. Rundt 4 000 menneske døydde og heimar og monument blei øydelagde.^[4]


• 
  9. oktober: Første verdskrigen. Tyske styrkar tok Antwerpen i Belgia.


• 
  19. oktober–22. november: Første verdskrigen. Det første slaget ved Ypres stoppa den tyske framrykkinga mot havet etter store tap på begge sider.


• 
  5. november: Storbritannia og Frankrike erklærte krig mot Det osmanske riket. Storbritannia annekterte Kypros.

Franske soldatar går til åtak i slaget ved Marne i september 1914.

• 
  2. desember: Første verdskrigen, kampen om Serbia. Austerriksk-ungarske styrkar okkuperte Beograd.


• 
  8. desember: Første verdskrigen. Ein overveldande britisk marinestyrke leidd av Doveton Sturdee sigra over skip frå den tyske marinen under Maximilian von Spee.


• 
  12. desember: Børsen i New York opna att etter å ha blitt stengd 1. august ved krigsutbrotet.


• 
  15. desember: Ein gasseksplosjon ved Mitsubishi si kolgruve i Hojyo på Kyūshū i Japan førte til tap av 687 menneskeliv.


• 
  18. desember: Sultanatet Egypt blei eit britisk protektorat.^[5]


• 
  19. desember: Første verdskrigen, kampen om Serbia. Slaget ved Kolubara enda med ein klar serbisk siger over austerriksk-ungarske styrkar.


• 
  24. desember: Julefreden, ein uoffisiell våpenkvile og fraternisering mellom britiske og tyske soldatar, fann stad.


• Hamnebyen Dover sør i England blei bombardert av tyske fly, luftskip og krigsskyp.

Noreg |

Postkort frå 1914 med sitat av Bjørnstjerne Bjørnson.

• Hundreårsjubilem for den norske grunnlova
  


• 5. mai-11. november: Jubilæumsutstillingen blei halden i Kristiania (Oslo) for å markera grunnlovsjubileet.


• 
  31. juli: Første verdskrigen. Noreg erklærte seg nøytrale i konflikta mellom Austerrike-Ungarn og Serbia.^[6]


• 7. september: Det første norske krigsforliset under første verdskrigen fann stad då dampskipet «Tyskla» gjekk på ei mine utanfor Nederland. 3 omkom.


• 8. september: Første verdekrigen. Noreg og Sverige inngjekk ein nøytralitetsavtale.

• 
  Grønligrotta i Rana blei utforska for første gong av geologen J. Oxaal.

Fødde |

Alf Prøysen i 1964

Sjå òg Fødde i 1914.

• 
  14. januar: Hugh Trevor-Roper, britisk historikar


• 
  15. februar: Jan-Magnus Bruheim, norsk forfattar


• 
  3. mars: Asger Jorn, dansk biletkunstnar


• 
  31. mars: Octavio Paz, meksikansk forfattar


• 
  2. april: Alec Guinness, britisk skodespelar


• 
  4. april: Marguerite Duras, fransk forfattar og regissør


• 
  21. april: Gunnar Randers, norsk fysikar


• 
  15. mai: Tenzing Norgay, nepalsk fjellklatrar


• 
  23. juli: Alf Prøysen, norsk visesongar og forfattar


• 
  9. august: Tove Jansson, finsk forfattar


• 
  26. august: Julio Cortazar, argentinsk forfattar


• 
  24. september: Andrzej Panufnik, polsk-britisk komponist


• 
  6. oktober: Thor Heyerdahl, norsk oppdagar


• 
  27. oktober: Dylan Thomas, britisk (walisisk) diktar


• 
  9. desember: Max Manus, norsk motstandsmann og forretningsmann

Døde |

Bertha von Suttner rundt 1911.

Sjå òg Døde i 1914.

• 
  21. januar: Theodor Kittelsen, norsk målar og forfattar


• 
  3. februar: Johannes Skar, norsk folkeminnesamlar


• 
  25. mars: Frédéric Mistral, fransk forfattar og nobelprisvinnar


• 
  2. april: Paul Heyse, tysk forfattar


• 
  21. juni: Bertha von Suttner, austerriksk forfattar, pasifist og vinnar av Nobels fredspris


• 
  28. juni: Erkehertug Franz Ferdinand av Austerrike
  


• 
  16. juli: Hans Ross, norsk teolog, ordbokredaktør og målmann


• 
  4. august: Hubertine Auclert, fransk kvinnesaksforkjempar


• 
  20. august: Pave Pius X
  


• 
  26. september: August Macke, tysk målar


• 
  1. oktober: Kitty Kielland, norsk målar

Kjelder |